KDE یا K Desktop Environment چیست؟

K Desktop Environment یا KDE یک رابط کاربری گرافیکی، مختص سیستم‌عامل‌های یونیکسی و به‌خصوص لینوکس است. این رابط کاربری بر پایه ابزارهای Qt یا همان Qt tools طراحی شده‌است. اپلیکیشن‌های کاربردی، استفاده بهینه از منابع سیستم (System resources) و قابلیت سفارشی‌سازی عالی و تغییر تم‌ها از جمله ویژگی‌هایی هستند که این ابزار را به یکی از محبوب‌ترین محیط‌های دسکتاپ منبع‌‎باز تبدیل کرده‌است. اگر به دنبال یک محیط دسکتاپ منعطف هستید، این مطلب را از دست ندهید. در این مطلب از بخش آموزش لینوکس، شما را با ویژگی‌ها و قابلیت‌های این فناوری کاربردی آشنا می‌کنیم.

معرفی K Desktop Environment یا KDE

سیستم‌عامل‌ یونیکس (Unix Operating System) در سال 1960 توسط کن تامپسون (Ken Thompson)، دنیس ریچی (Dennis Ritchie) و تیمی از آزمایشگاه‌های بل (Bell Labs) توسعه یافت. این سیستم‌عامل فقط مختص مدیریت سرور بود و راه ارتباطی آن نیز به وارد کردن دستورات در رابط خط فرمان (CLI) محدود می‌شد.
به مرور زمان نیاز به یک محیط گرافیکی روان، برای کار با این سیستم‌عامل‌ها احساس شد. اینجا بود که K Desktop Environment یا همان KDE توسط ماتیاس اترایش (Matthias Ettrich)، یک مهندس نرم‌افزار آلمانی، بر پایه Qt toolkit طراحی و پایه‌گذاری شد.
سیستم‌عامل مناسب برای استفاده از این رابط کاربری که به آن KDE OS می‌گویند، شامل تمام سیستم‌عامل‌های یونیکسی و شبه‌یونیکسی و از جمله آن‌ها، لینوکس است. اما بعضی نسخه‌های KDE، مانند KDE Connect برای سیستم‌عامل‌های دیگری مثل ویندوز و macOS هم در دسترس هستند.
این دسکتاپ، مثل همتای خود Gnome، به‌نوعی یک ابزار تزئینی محسوب می‌شود و هیچ تاثیری در عملکرد سیستم‌عامل ندارد. در واقع این بخش فقط برای ارتباط بهتر کاربران به شیوه‌ای گرافیکی‌تر، نسبت به ابزارهای خط فرمان، ایجاد شده‌است.
جالب است بدانید که KDE ورژن‌های مختلفی دارد. از جمله آن‌ها می‌توان به نسخه اولیه که در سال 1998 به بازار آمد، اشاره کرد. سپس در سال 2000 یک نسخه جدید و همراه با Konqueror از این برنامه بیرون آمد. در سال 2002 نیز سازندگان KDE با تلاش روی ساخت یک برنامه چند رسانه‌ای با عملکرد بهتر، ورژن جدیدتری به نام KDE 3 را وارد بازار کردند.
پس از آن KDE 4 در سال 2008 با موتور گرافیکی جدید و دسکتاپ پلاسما به جهان معرفی شد. در نهایت هم ورژن فعلی این برنامه با نام KDE Plasma 5 در سال 2014 به بازار آمد. این برنامه با عملکرد خوب و قابلیت پشتیبانی از Wayland مورد توجه و استقبال همگان قرار گرفت.
دانلود KDE کاملاً اختیاری است. در واقع وقتی سیستم‌عامل لینوکس را نصب می‌کنید، KDE یا هیچ واسط گرافیکی دیگری همراه آن نصب نمی‎شود. در نتیجه در صورت نیاز باید آن‌ها را جداگانه نصب کنید. اما بعضی از توزیع‌های لینوکسی، این ابزار را در دل خود جای داده‌‌اند. برای مثال نسخه‌ای از Ubuntu (اوبونتو)، KDE را هم روی خود نصب دارد. به این نسخه Kubunto گفته می‌شود.
در پاسخ به سوال KDE چیست؟ باید آن را یک دسکتاپ گرافیکی معرفی کنیم. این محیط به کمک Qt toolkit و مختص سیستم‌عامل‌های یونیکسی طراحی شده‌است. KDE یا همان K Desktop Environment قابلیت سفارشی‌‌سازی فوق‌‌العاده‌ای دارد. به همین دلیل می‌تواند به مدیریت فایل‌ها، کار با ترمینال، مدیریت ایمیل‌‌ها، تصویرسازی دیجیتالی، مدیریت اسناد، تنظیمات سیستم و شبکه و مدیریت حافظه و دیسک کمک کند.

آپدیت‌های KDE

پدر تمام نسخه‌های KDE را می‌توان KDE 1.x دانست. این نسخه در سال 1998 رسماً به بازار ارائه شد. به مرور زمان، نسخه‌‎های بعدی نیز با ایجاد تغییرات و آپدیت‌های کاربردی به بازار معرفی شدند. نکته مهم اینجا است که این به‌روزرسانی‌ها، سه بخش مختلف KDE را شامل می‌شوند. این سه بخش شامل موارد زیر هستند:

KDE Plasma:

محیط اصلی دسکتاپ که هر به‌روزرسانی آن، با هدف ارائه جزئیات بهتر و تجربه کاربری قوی‌تر برای مدیریت وظایف توسعه داده شد. KDE Plasma به شما امکان می‌دهد که ظاهر و عملکرد رایانه خود را سفارشی کنید. این برنامه سبک، سریع و آسان است. در نتیجه اغلب افراد می‌توانند از آن برای تغییر تم‌ها و ویجت‌ها استفاده کنند. این برنامه رایگان و منبع باز، روی انواع سیستم‌های لینوکس مانند Kubuntu و Manjaro قابل اجرا و استفاده است.

KDE Frameworks:

KDE Frameworks مجموعه‌ای از کتابخانه‌ها و ماژول‌های توسعه‌یافته توسط تیم KDE است. توسعه‌دهندگان به کمک آن‌ها می‌توانند برنامه‌های کاربردی خود را بر اساس Qt و برای محیط KDE طراحی کنند. هدف از این آپدیت‌‎ها، توسعه تخصصی‌تر و راحت‌تر برنامه‌های جانبی KDE است.

KDE Gear:

KDE Gear همان اپلیکیشن‌های KDE هستند. این بخش شامل مجموعه‌ای از اپلیکیشن‌های مخصوص این محیط است. آپدیت این مجموعه، شامل اضافه کردن قابلیت‌های جدید به این ویرایشگرها و پخش‌کننده‌ها و افزایش بهره‌وری آن‌ها است.

ویژگی‌های KDE چیست؟

قابلیت سفارشی‌سازی KDE را می‌توان یکی از دلایل اصلی محبوبیت آن دانست. وجود فناوری‌های قدرتمند در توسعه آن نیز باعث شده که کاربران آن را به‌عنوان یک محیط دسکتاپ حرفه‌ای و منعطف بشناسند. در ادامه این بخش از مقاله، ویژگی‌های این ابزار کارآمد را از ابعاد مختلف مطالعه نمایید.

زبان برنامه‌نویسی KDE

اپلیکیشن‌های بومی این محیط (KDE Applications) را با ترکیبی از زبان‌های برنامه‌نویسی و فریم‌ورک‌‎ها توسعه می‌دهند. هسته خود KDE و بسیاری از اجزای آن را با زبان برنامه‌نویسی C++ می‌نویسند. همچنین فریم‌ورک قدرتمند Qt را برای استفاده از آن طراحی کرده‌اند. Qt یک فریم‌ورک رابط کاربری گرافیکی (GUI) چند پلتفرمی است. این رابط کاربری، قابلیت اجرای KDE روی سیستم‌عامل‌های مختلف را ایجاد می‌کند.
توسعه‌دهندگان برخی از اجزای KDE را با زبان قدرتمند Python توسعه می‌دهند. همچنین کتابخانه PyQt، امکان استفاده از فریم‌ورک Qt را در زبان پایتون مسیر می‌کند. زبان JavaScript هم در توسعه افزونه‌ها و اسکریپت‌های KDE، نقش کلیدی دارد.

قابلیت‌های KDE

نقاط قوت KDE چیست؟ چرا از نظر بسیاری از کاربران، این محیط از رقیبش Gnome (که پایین‌تر می‌بینید)، کاربردی‌تر است؟ مهم‌ترین قابلیت‌های KDE را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

ارائه پلاسمای KDE:

تم‌ اصلی این محیط دسکتاپ که بر پایه فریم‌ورک Qt طراحی شده، KDE Plasma است. این محیط دسکتاپ بسیار سبک و بهینه است. به همین دلیل روی دستگاه‌های قدیمی‌تر هم قابل اجرا است. همچنین از ویجت‌ها یا پلاسموئیدها هم پشتیبانی می‌کند، تا دسترسی به ابزارهای پرکاربرد برای کاربران راحت‌تر باشد. Plasma چند نسخه دارد که هر کدام به طور خاص برای رایانه شخصی و لپ‌تاپ، موبایل و تلویزیون طراحی می‌شوند.

امکان شخصی‌سازی:

تم‌های KDE تنوع بالایی دارند. به همین دلیل پاسخگوی نیازها و سلیقه‌های گوناگون هستند. هر یک از این تم‌ها نیز ظاهر کلی دسکتاپ، منوها، ویجت‌ها، دکمه‌های کنترلی، پالت رنگی، فونت‌‌ها، آیکون‌ها و…. را به شیوه‌ خود تغییر می‌دهد.

استفاده بهینه از منابع:

KDE از قابلیت‌های پیچیده، تخصصی و گرافیکی غنی بهره می‌برد. با این وجود، به لطف انتخاب درست فریم‌ ورک‌ها و فناوری‌‌هایی موجود در آن، منابع سیستم را به شکلی بهینه استفاده می‌کند. بنابراین روی سیستم‌هایی با منابع محدود هم به خوبی اجرا می‌شود.

نرم‌افزارهای KDE

تجربه کاربری KDE، محبوبیت خود را تا حد زیادی مدیون عملکرد یکپارچه نرم‌افزارهای بومی و منبع‌ باز این محیط دسکتاپ است. به این نرم‌افزارها KDE Gear می‌گویند. این برنامه‌ها به‌صورت مجزا و مستقل قابل استفاده هستند. همچنین با سایر محیط‌های دسکتاپ لینوکس نیز هماهنگ می‌شوند.
مهم‌ترین نرم‌افزرهای KDE شامل موارد زیر هستند:

• Dolphin: مدیریت فایل
• Konsole: شبیه‌‌ساز ترمینال
• Okular: نمایشگر اسناد
• Kdenlive: ویرایشگر ویدیو
• Krita: ویرایشگر تصویر و نقاشی دیجیتال
• Gwenview: نمایشگر تصاویر
• KMail: مدیریت ایمیل‌ها
• Kate: ویرایشگر متن
• KDevelop: محیط توسعه یکپارچه
• KOrganizer: تقویم و برنامه‌ریزی

تفاوت KDE و Gnome

یکی از دلایل معرفی Gnome، منبع‌باز نبودن KDE بود. ابزارهای Qt که پایه و اساس KDE هستند، سال‌‎ها پیش تحت حمایت قانون GPL (پروانه جامع همگانی گنو) نبودند. به این معنی که Open Source محسوب نمی‌شدند. در نتیجه کاربران در استفاده، توزیع، مطالعه و تغییر آن آزادی عمل نداشتند. اما بعد از مدتی Qt toolkit هم تحت قوانین GPL قرار گرفت. پس از آن، مشکل منبع آزاد نبودن KDE برطرف شدند.
در حال حاضر نرم‌‌افزارهای متن باز گنوم (Gnome) و KDE ابزارهای گرافیکی برای کار با سیستم‌عامل‌های یونیکسی و Open Source (منبع‌باز) است. نکته جالب این است که امکان جابه‌جایی و تغییر این محیط‌های دسکتاپ هم فراهم شده‌است. یعنی می‌توانید هر دوی آن‌ها را روی یک سیستم‌عامل نصب کنید. سپس در هنگام ورود به محیط کاری یکی از آن‌ها انتخاب نمایید.

اما Gnome چند تفاوت کلیدی با KDE دارد. ما نمی‌خواهیم بگوییم که کدام ابزار بهتر است. در عوض توجه شما را به جدول زیر جلب می‌کنیم. شما می‌توانید با بررسی تفاوت‌های این دو محیط و بر اساس نیازمندی‌های خود، ابزار مناسب را انتخاب کنید.

جمع‌بندی

KDE یک محیط دسکتاپ قدرتمند و انعطاف‌پذیر برای لینوکس و سایر سیستم‌عامل‌‌های یونیکسی است. این محیط قابلیت سفارشی‎سازی بسیار بالایی دارد. KDE نه تنها یک محیط دسکتاپ؛ بلکه یک پلتفرم توسعه است. بسیاری از اپلیکیشن‌های KDE (مانند Dolphin) به طور مستقیم از کیت‌های Qt استفاده می‌کنند و منبع‌باز و توسعه‌پذیر هستند. بنابراین KDE به یکی از پروژه‌های پیشرو در دنیای نرم‌افزارهای منبع‌باز تبدیل شده‌است. توسعه‌دهندگان می‌توانند به کمک آن و بدون نیاز به کد نویسی از صفر، برنامه‌های جدیدی را به این محیط اضافه کنند.

سؤالات متداول

آیا KDE رایگان است؟

بله، KDE یک پروژه منبع‌باز و رایگان است. فقط کافی است که آن را دانلود کنید.

چطور باید KDE را نصب کنیم؟

می‌توانید از قسمت مدیر بسته‌های توزیع (Package Manager) لینوکس استفاده کرده و آن را از مخازن بیشتر توزیع‌های لینوکس (مانند Ubuntu و Arch Linux) نصب کنید.

آیا KDE برای کاربران جدید لینوکس مناسب است؟

بله، استفاده از KDE به دلیل قابلیت شخصی‌‌سازی و رابط کاربری قدرتمند، برای کاربران جدید لینوکس مناسب است.