اتاق سرور چیست و برای چه کسب‌وکارهایی مناسب است؟

اتاق سرور به محلی گفته می‌شود که سرورها در آن نگهداری می‌شوند. این ساده‌ و مختصرترین تعریفی بود که می‌توانستم از Server Room بگویم! اما شمایی که در حال خواندن این مطلب هستید، قطعاً نیاز به اطلاعات بیشتری دارید. مثلاً اینکه چه تجهیزاتی تویِ این اتاق وجود دارد؟ یا اصلاً وجود این اتاق به چه دردی می‌خورد؟ در این مطلب از بلاگ پارس پک پاسخ همه‌ی این سوالات را خواهید گرفت. خیالتان هم راحت باشد؛ اینجا هیچ خبری از اصطلاحاتی که معنی‌شان را نمی‌دانید نیست. اگر هم از اصطلاحی استفاده کرده‌ایم، حتماً مفهومش را هم توضیح داده‌ایم. پس اگر شما هم می‌خواهید یک تور مجازی به اتاقِ امنیتی سرورها داشته باشید، تا پایان این مطلب از آموزش سرور بلاگ پارس پک همراه باشید.

اتاق سرور چیست؟‌

اتاق سرور (Server Room) به محلی گفته می‌شود که سرورها در آن نگهداری می‌شوند و با توجه به اینکه سرورها و کارکردِ صحیح آن‌ها در کسب‌وکارهای آنلاین اثر زیادی دارند، تجهیزاتی که در این اتاق‌ها استفاده می‌شوند و همچنین نوعِ طراحی آن‌ها، باید بر اساس استانداردهایی انجام شود تا سرورها بتوانند با بالاترین راندمان، به کار خود ادامه دهند و بعد از آن هم تمامی فاکتورهای مهم در اتاق‌های سرور باید به‌صورت مستمر مانیتور شود تا در صورتِ بروز مشکل، بتوان آن را در کوتاه‌ترین زمان ممکن، حل کرد.

تعداد سرورهایی که در اتاق سرور وجود دارند، به نوعِ نیاز سازمانی که آن را راه‌اندازی کرده بستگی دارد. کسب‌وکارهای متوسطی که به Server Room‌ نیاز دارند، ممکن است فقط از یک سرور در این اتاق استفاده کنند. اما دیتاسنترهای شرکت‌های هاستینگ بزرگ ممکن است صدها سرور را فقط در یکی از اتاق‌های سرور خود قرار داده باشند.

سرورهای قرار گرفته در اتاق‌های سرور، معمولاً فقط یک کیس اسمبل شده هستند. یعنی مانیتوری ندارند. در عوض برای اینکه کارکرد این سرورها رصد شود، از مانیتورینگ اتاق سرور استفاده می‌شود که در قسمت‌های بعدی نکات بیشتری را در مورد آن توضیح می‌دهم.

سرورها هم خانه دارند؛ می‌دانستید؟ می‌دانستید آن‌ها هم باید در اتاق‌های شخصی‌شان باشند تا بهشان خوش بگذرد و بتوانند همان عملکردی را داشته باشند که انتظار دارید؟‌ اتاق سرور همان خانه‌ی مُبله‌ای است که ما با وسواس زیاد، برای سرورهایمان می‌سازیم تا مطمئن شویم آب در دلشان تکان نمی‌خورد؛ فقط برای اینکه به سازِ ما، حرکات موزون انجام دهند!

از اتاق سرور در کجا استفاده می‌شود؟

قبل از هر چیزی، بیایید ببینیم که اتاق سرور را کجا قرار می‌دهند؟ آیا این اتاق فقط مخصوص شرکت‌های هاستینگ است یا اینکه شرکت‌های بزرگ یا حتی کوچک هم به آن نیاز دارند؟

۱. استفاده از اتاق سرور در شرکت‌های هاستینگ

شرکت‌های هاستینگ مشتری همیشگی اتاق‌های سرور هستند. اتاق سرور در شرکت‌های هاستینگ، یک جز از دیتاسنترها است. در هر یک از Server Roomها، چند سرور قرار می‌گیرد که خودِ این سرورها هم بسته به اینکه طراحی اتاق سرور به چه صورت است، در رَک‌ها (Racks)، تاورها (Towers) یا محفظه‌های Blade Enclosures در کنار هم قرار می‌گیرند.

حالا بر اساسِ اینکه دیتاسنتر چقدر بزرگ باشد و چه تعداد سرور را پشتیبانی کند، تعداد این اتاق‌های سرور هم متفاوت است. حتی ممکن است هر کدام از این Server Roomها برایِ کار خاصی طراحی شده باشند.

۲. استفاده از اتاق سرور در شرکت‌های بزرگ

گاهی اوقات، برخی کسب‌وکارهای بزرگ هم به اتاق سرور نیاز دارند. مثلاً بانک‌ها، شرکت‌های بیمه، سازمان‌های دولتی یا فروشگاه‌های اینترنتی بزرگ، ممکن است برایِ تامین نیازهای خود از Server Room در سازمان خود استفاده کنند.

اینکه چه موقع شرکت‌ها و سازمان‌ها تصمیم می‌گیرند از Server Room استفاده کنند هم خودش موضوعِ مهمی است. تکلیفِ سازمان‌های دولتی که تقریباً مشخص است؛ این سازمان‌ها با توجه به اینکه اطلاعات بسیار مهمی را روی سرورهای خود دارند و همیشه هم یک تیم فنی در کنار آن‌هاست تا مشکلاتِ احتمالی سرورها را رفع کنند، برای استفاده از اتاق سرور داخلی، توجیه مشخصی دارند.

اما برخی شرکت‌های بزرگ که تعداد کارمندان زیادی دارند، ممکن است ترجیح دهند که سرور را در داخل شرکت خودشان راه‌اندازی کنند. این سرور می‌تواند امکان دسترسی کارکنان به اطلاعات مختلف قرار گرفته روی آن را با استفاده از شبکه‌ی داخلی فراهم کند یا اینکه به کاربران خارج از سازمان این امکان را دهد تا از سرویس‌های راه‌اندازی شده، استفاده کنند.

البته با توجه به اینکه خرید تجهیزات اتاق سرور و تعمیر، نگهداری و مانیتورینگ آن در سازمان بسیار هزینه‌بر است و نیاز به پرسنل فنی دارد، من اگر به‌جای هر یک از این دو گروه بودم، ترجیح می‌دادم که سرورهای مورد نیاز خودم را از یک شرکت هاستینگ بخرم.

اجزای اتاق سرور

به نظرم آنقدری در مورد اتاق‌های سرور توضیح دادیم که بدانیم این اتاق‌ها چقدر در کارهای امروزی اهمیت دارند. اما حالا بهتر است درِ اتاق سرور را باز کنیم و ببینیم داخلِ این اتاق‌ها چه تجهیزاتی قرار دارد. تجهیزات اتاق سرور بسته به نوعِ نیاز کسب‌وکار، متفاوت است. بنابراین نمی‌توان گفت که اگر اتاق سروری یکی از این تجهیزات را نداشت، دیگر نمی‌توان از آن برای نگهداری سرورها استفاده کرد. با این حال، در یک اتاق کامل سرور، معمولاً تجهیزات زیر را می‌بینید:

۱. سیستم‌های کنترل شرایط محیطی

سرورها به شرایط محیطی آلوده و یا مرطوب حساس هستند. بنابراین یکی از اولین تجهیزات اتاق سرور، سیستم‌هایی است که بتواند دما، رطوبت و دیگر فاکتورهای مهم محیطی را اندازه‌گیری کند. همچنین این سیستم‌ها باید تمام نقاط اتاق را رصد کنند؛ چون مثلاً دمای هوا در نزدیکی سرورها معمولاً بیشتر از نقاط دیگر اتاق است.

نکته‌ی دیگری که در مورد سیستم‌های کنترل شرایط محیطی Server Roomها وجود دارد، ارتباط کامل این سیستم‌ها با تجهیزات دیگری مثلِ سیستم اطفای حریق، کولینگ سیستم‌ها و … است که در مواقع بحرانی به‌کار می‌افتند.

۲. کولینگ سیستم‌ها

با وجود اینکه خودِ سرور گرمای زیادی تولید می‌کند، اما از دمای بالا هم بیزار است. به‌خصوص وقتی چندین سرور را در کنار هم قرار می‌دهید، اگر از سیستم تهویه‌ی مناسبی استفاده نکنید، ممکن است خیلی زود سرورهایتان از دسترس خارج شوند یا در اصطلاح Down شود.

همین موضوع باعث شده تا کولینگ سیستم‌ها یکی از اجزای اساسیِ اتاق‌ سرور باشند. طراحیِ کولینگ سیستم، خودش تخصص زیادی می‌خواهد. مثلاً اینکه کولینگ سیستم‌ها نباید طوری طراحی شده‌ باشد که هوای گرم خروجی یک سرور را به بخش ورودی سروری دیگر هدایت کند.

یا مثلاً چالش دیگری که در تهویه‌ی اتاق سرور وجود دارد، خنک نگه داشتن اتاق، بدونِ بالا بردن رطوبت است. بنابراین فکرش را هم نکنید که با یک کولر آبی می‌توانید اتاق سرورتان را خنک کنید! رطوبت مناسب اتاق‌های سرور، همیشه باید در حد ۴۰ تا ۵۵٪ باشد.

داستان که به اینجا می‌رسد، معمولاً همه به این فکر می‌افتند که:«خُب! برقِ این سیستم را چکار کنیم؟» بله! تامین انرژی الکتریکی موردنیاز این سیستم، خودش چالش بزرگِ دیگری است؛ از این جهت که هم این سیستم به انرژی زیادی نیاز دارد و هم مهم‌تر از آن، سیستم خنک کننده باید در ۷ ساعت شبانه‌روز و در ۷ روز هفته فعال باشد!

۳. سیستم اطفاء حریق

فرض کنید سیستم سرمایشی اتاق سرور از کار افتاده و دما هم لحظه به لحظه در حال افزایش باشد؛ یا مثلاً در یکی از سیستم‌های الکتریکی، یک اتصال ایجاد شده باشد و آنجا هم که پر از کابل و سیم است که در یک لحظه می‌تواند آتش را چنان شعله‌ور کند که همه‌ چیز را ذوب کند.

بنابراین اتاق سرور باید مجهز به سیستمِ اطفاء حریق باشد. البته نه از سیستم‌هایی که با آب کار می‌کنند؛ مگر اینکه حسابی از دستِ سرورهایتان خسته شده باشید یا پولِ خیلی زیادی داشته باشید! سیستم اطفاء حریق اتاق‌های سرور، باید از نوعِ Novec، Inergen ،FM-200 یا موارد مشابه باشد.

این سیستم‌ها علاوه بر اینکه آتش را خاموش می‌کنند، به تجهیزات برقی و الکترونیکی هم آسیبی نمی‌رسانند. البته به نظر من، شما باید هر کاری بکنید که این سیستم‌ها نیازی به کار کردن نداشته باشند. اطلاعاتی که روی سرورهایتان دارید، بسیار بیشتر از خودِ تجهیزات ارزش دارند.

۴. سیستم مدیریت کابل

شاید به‌نظرتان بی‌اهمیت باشد، اما واقعیت این است کابل‌هایی که در اتاق سرور وجود دارند، به‌قدری زیاد هستند که اگر به‌صورت فنی سامان‌دهی نشده باشند، به‌راحتی شما را دچار چالش کنند. راستش را بخواهید، من حتی توانِ مدیریت چند کابلی که از لپ‌تاپم به مانیتور و هاب‌هایم وصل می‌شود را هم ندارم و همیشه باید با دست مسیر کابل را دنبال کنم تا ببینم تهِ این کابل به کجا می‌رسد؛ شاید به همین دلیل باشد که هیچ‌وقت نمی‌توانم مسئولیت این کار را در یک Server Room برعهده بگیرم!

۵. سیستم برق و اینترنت

ما همیشه یاد گرفته‌ایم که سرورها کامپیوترهای قدرتمندی هستند که دو مشخصه‌ی اصلی دارند: یکی اینکه همیشه روشن هستند و دیگری هم اینکه همیشه به اینترنت پرسرعت دسترسی دارند. اما حالا که خودتان در وسط میدان هستید، اینکه چطور باید این کار را انجام داد، خودش یک چالش بزرگ است.

اتاق‌های سرور برای تامین برق سرورها، معمولاً از باتری‌های UPS بسیار قدرتمند استفاده می‌کنند و اینترنت آن‌ها هم از منابع اصلی اینترنت کشور تامین می‌شود.

۶. رک‌ها و محفظه‌های نگهدارنده‌ی سرور

وقتی می‌خواهید سرورها را داخل یک اتاق سرور بگذارید، نمی‌توانید همین‌طوری آن‌ها را روی زمین قرار دهید. برای این کار می‌توانید از رَک (Rack) استفاده کنید. البته محفظه‌های دیگری هم برای نگهداری سرورها هستند؛ مثلِ تاورها. اینکه از کدام نوع از محفظه ‌های نگهدارنده‌ی سرور استفاده کنید، بستگی به موارد مختلفی دارد؛ ساده‌ترینش هم این است که اصولاً می‌خواهید چند سرور را تویِ محفظه بگذارید.

۷. روتر و سوئیچ

سرورهایی که در رک قرار می‌دهید، بالاخره باید با دنیای بیرون هم ارتباط داشته باشند. این وظیفه را روتر و سوئیچ شبکه انجام می‌دهند. روتر همان وسیله‌ای است که وظیفه‌ی ارتباط سرورها با دنیای بیرون را بر عهده دارد. سوئیچ شبکه هم مسئول ارتباط سرورها با خودشان یا با همان روتر است.

۸. سیستم‌های حفاظت فیزیکی

سیستم‌های حفاظت فیزیکی، شاید به‌عنوان تجهیزات اتاق سرور شناخته نشوند، اما اهمیتشان آنقدر بالاست که مجبور شدم در این بخش به آن‌ها اشاره کنم. معمولاً شرکت‌ها، به هیچ‌کس اجازه نمی‌دهند که وارد اتاق سرور شوند؛ البته دلیلی هم ندارد که کسی بخواهد وارد این اتاق‌ها شود.

اتاق سرور جز مهم‌ترین و ایزوله‌ترین مکان‌های یک شرکت است؛ البته بعد از آبدارخانه که حداقل در شرکتِ ما، سطح امنیتی فوق‌العاده‌ای دارد! بنابراین حفاظت فیزیکی از Server Room و تجهیزات ویژه‌ی آن، یکی دیگر از مسائل مهمی است که در طراحی این اتاق‌ها باید در نظر داشته باشید.

یادتان هست که گفتم، دلیل راه‌اندازی یک اتاق سرور در سازمان، هر چه باشد به دردسرها و هزینه‌هایش نمی‌ارزد؟ فکر کنم الان شما هم تا حدی به این نتیجه رسیده‌اید. اما هنوز تمام نشده؛ استانداردهای اتاق سرور و سیستم‌های مانیتورینگ آن را هم باید به همه‌ی دردسرهایی که الان دیگر می‌دانید اضافه کنید تا به جایی که من الان ایستاده‌ام برسید!

استانداردهای اتاق سرور

استانداردسازی اتاق سرور، یکی دیگر از چالش‌های مهمی است که باید به آن توجه کنید. البته که خودتان بهتر از هر کس دیگری می‌دانید که نمی‌توان سرورها را در یک اتاق بدون هیچ تجهیزاتی قرار داد و بعد هم انتظار داشت که وب‌سایت یا هر سرویس دیگری که روی آن سوار شده است، با بالاترین کیفیت کار کند. البته این را هم در نظر داشته باشید که هر سازمانی ممکن است برای خودش یک پروتکل مشخص برای استانداردهای اتاق سرور داشته باشد. مثلاً دانشگاه تگزاس در دالاس آمریکا، استانداردهای زیر را برای این اتاق در نظر می‌گیرد:

۱. استانداردهای اتاق سرور از نظر محل قرارگیری

• اتاق‌های سرور با توجه به نویزهای زیادی که دارند، باید در محلی قرار بگیرند که مزاحم مشاغل دیگر و یا واحدهای مسکونی نشوند.
• محل قرارگیری اتاق سرور باید طوری انتخاب شود که کمترین ریسک را در برابر بلایای طبیعی مثل سیل، زلزله، آتش سوزی و … داشته باشد.

۲. استانداردهای محیطی اتاق‌های سرور

تمامی اتاق‌های سرور باید دارای دیوارهای مستحکم و سرتاسری، یعنی از کف تا سقف، باشند.

بهتر است دسترسی به سرورهای داخل اتاق هم با قرار دادن رک‌ها در قفس‌ها یا استفاده از قفل‌های ایمن، محدود شود.

۳. محدودیت‌های دسترسی به اتاق سرور

• فقط افرادی که مجوز لازم را دریافت کرده باشند حق دارند به اتاق سرور بروند.
• لیست افرادی که مجوز ورود به اتاق سرور را دارند، باید هر سه ماه یکبار توسط تیم فنی بازبینی شود.
• باید پروتکل‌هایی در نظر گرفته شود تا وقتی فرد دیگر نیازی به دسترسی به اتاق سرور ندارد، امکان ورود به آن را هم نداشته باشد.
• برای جلوگیری از ورود افراد غیرمجاز به اتاق سرور، بهتر است از سیستم‌های امنیتی و کلیدهای هوشمند، اثر انگشت یا تشخیص چهره به‌جای کلیدهای سنتی استفاده شود.

۴. ملاحظات سازه‌ای در اتاق سرور

• ارتفاع سقف اتاق سرور حداقل باید ۲۷۵ سانتی‌متر باشد.
• سازه‌ی طراحی شده برای اتاق سرور باید به‌گونه‌ای باشد که وزن سرورها و تجهیزات آن را تحمل کند؛ به‌خصوص اگر سازه طبقاتی باشد.
• درِ ورودی اتاق سرور باید به‌گونه‌ای طراحی شود که امکان ورود و خروج آسان تجهیزات وجود داشته باشد. برای این منظور، عرض درهای لولادار باید حدود ۱۱۰ و ارتفاع آن ۲۷۴ سانتی‌متر باشد.
• چیدمان تجهیزات در اتاق سرور باید به‌گونه‌ای باشد که فاصله‌ی کافی بین آن‌ها و محفظه‌های سرور به‌مقدار ۱۲۰ سانتی‌متر در جلو و ۹۰ سانتی‌متر در عقب وجود داشته باشد.

۵. نکات سیستم برق‌رسانی اتاق سرور

• سیستم‌های حساس و حیاتی باید به برق UPS متصل باشند.
• اتاق‌های سرور حتماً باید مجهز به سیستم روشنایی اضطراری باشند.
• سیستم‌های UPS باید در فواصل زمانی مشخص (مثلاً هر دو ماه یکبار) تست شوند.
• سیستم برق اتاق سرور باید توانایی فعال‌سازی تمامی سرورها و تجهیزات را داشته باشد.
• درصورتی‌که در آینده احتمال اضافه شدن تجهیزات یا سرورهای دیگر وجود دارد، باید پیش‌بینی‌های منبع برق آن از قبل شده باشد.
• اتاق‌ سرورهای بزرگ باید مجهز به یک کلید اضطراری برای خاموش کردن برق بوده و این کلید باید با برچسب، به وضوح نشان داده شده باشد.

۶. سیستم‌های کنترل دما

• اتاق سرور باید دارای تهویه مطبوع مخصوص و اختصاصی باشد.
• دمای اتاق سرور باید همواره بین ۱۸ تا ۲۱ درجه سانتی‌گراد باشد.
• اتاق‌های سرور باید دارایِ تجهیزات لازم برای اندازه‌گیری دقیق دما باشند.
• امکان استفاده از محفظه‌های نگهداری سرور کاملاً بسته با سیستم خنک‌کننده‌ی داخلی هم وجود دارد.

۷. مقاومت در برابر آتش‌سوزی

• در اتاق‌های سرور نباید وسایلی با پتانسیل بالای احتراق، مثل کاغذ و مقوا قرار داشته باشد.
• اتاق‌های سرور نباید در نزدیکی محل‌هایی تاسیس شود که احتمال آتش‌سوزی در آن بالا است.
• اتاق‌های سرور باید دارای سیستم‌های تشخیص و اطفاء حریق باشند؛ به‌نحوی که به دستگاه‌ها و تجهیزات آسیب نزند.

مانیتورینگ اتاق سرور چیست؟

خیلی خُب! فرض می‌کنیم شما یک اتاق سرور دارید که همه‌ی مواردی که تا الان توضیح داده‌ایم را در آن رعایت کرده‌اید. اما مگر می‌شود بدونِ سرکشی به اتاق سرور، مطمئن باشیم که همه چیز سرِ جای خودش است؟

شما به‌عنوان کسی که مسئولیت Server Room را پذیرفته‌اید، باید تمام فاکتورهای مهم و حیاتی را مرتب چک کنید و مطمئن شوید که سرورها در بهترین حالت بازدهی خودشان هستند. درصورتی‌که اتفاقی افتاد، باید مدیریت بحران را در دست بگیرید و در کوتاه‌ترین زمان ممکن، مشکل را حل کنید؛ حالا هر مشکلی که می‌خواهد باشد!

این مراحل، معنی ساده‌ی مانیتورینگ اتاق سرور است؛ اما انجام این کار در عمل چندان هم ساده نیست. شما باید از یک طرف شرایط محیطی را چک کرده و از طرف دیگر هم وضعیت شبکه، اینترنت و … را کنترل کنید. همان لحظه هم که وسط معرکه هستید و دارید چیزی را چک می‌کنید، ممکن است چند تا از کاربران با شما تماس بگیرند و مشکلات دیگری را مطرح کنند.

اجازه دهید خیالتان را راحت کنم؛ سرور را باید بین زرورق نگه دارید تا بتواند کارش را انجام دهد؛ همه‌اش باید حواستان به او باشد و اگر لحظه‌ای غفلت کنید، ممکن است دیگر راهِ برگشتی نباشد.

جمع‌بندی

اتاق سرور همان جایی است که سرورتان داخل آن قرار می‌گیرد. در یک شرکت هاستینگ، چندین اتاق سرور که هر کدام از آن‌ها ممکن است تا صدها سرور را داخل خودشان قرار داده باشند، در دیتاسنتر قرار می‌گیرند. می‌بینید؟ ظاهراً دیتاسنتر شرکت‌های هاستینگ، خودش یک شهر بزرگ و پیچیده از سرورهاست. در این مطلب از آموزش سرویس های میزبانی بلاگ پارس پک سعی کردم همه چیز را در مورد اتاق‌های سرور به شما بگویم؛ از طراحی اتاق سرور گرفته تا تجهیزاتی که داخلش قرار دارد و استانداردهایی که برای طراحی و مانیتورینگ این اتاق‌ها باید به آن‌ها توجه کنیم.

سؤالات متداول

۱. اتاق سرور چیست؟

اتاق سرور به فضایی ایزوله گفته می‌شود که سرورها داخلِ آن قرار داده می‌شوند.

۲. آیا اتاق سرور همان دیتاسنتر است؟

خیر. دیتاسنتر به مجموعه‌ی چندین اتاق سرور گفته می‌شود که معمولاً توسط شرکت‌های هاستینگ بزرگ اداره می‌شود.

۳. آیا طراحی اتاق سرور، دستورالعمل‌های مشخصی دارد؟

هر شرکت ممکن است پروتکل‌های متفاوتی را برای طراحی اتاق سرور در نظر گرفته باشد. اما به‌طور معمول مواردی از قبیل سازه‌ی ساختمان اتاق‌های سرور، نحوه‌ی تامین برق، کولینگ سیستم‌ها و همچنین روش‌های اطفای حریق، از جمله موارد مهمی است که در پروتکل‌های مربوط به طراحی اتاق سرور به آن‌ها پرداخته می‌شود.

۴. آیا داشتن اتاق سرور برای یک کسب‌وکار منطقی است؟

با توجه به هزینه‌های بسیار زیادی که برای تاسیس، تجهیز، تعمیر و نگهداری یک اتاق سرور باید بپردازید، بهترین گزینه این است که از سرورهای آماده که تحت نظارت و مانیتورینگ دائمی شرکت‌های هاستینگ هستند، برای کسب‌وکار خودتان استفاده کنید.